Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkı Nasıl Sağlanır?

Her çalışanın, bir insan olarak bedensel ve ruhsal  bütünlüğünü koruyan ve sağlayan,  sağlıklı ve verimli bir işyerinde çalışma hakkı vardır.

Bu amaçla yapılan yasal düzenlemelere uymak ve iş sağlığı ve güvenliğini sağmak işverenlerin görevleri ve sorumluluklarıdır. Bununla birlikte, çalışanların da iş sağlığı ve güvenliği talep hakları yanında bazı yükümlülükleri vardır.

Bu nedenle bu açıklamalarımızı hem hak ve sorumluluklarınızı öğrenmek hem de işverenden ne talep edebileceğinizi ve sağlanmadığı takdirde ne yapabileceğinizi  görmek amacıyla dikkatlice okumanızı tavsiye ederiz.

6331 sayılı İŞ Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gereğince; 

İşverenlerin İş Sağlığı ve Güvenliği Konusunda Yükümlülükleri

İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup;

• Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirlerin alınması,
• Organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması,
• Sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.
• İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.
• Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.  
• Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.
• Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.
• İşyerinin değişik bölümlerindeki riskler ve çalışan sayılarını göz önünde bulundurarak dengeli dağılıma özen göstermek kaydıyla, çalışanlar arasında yapılacak seçim veya seçimle belirlenemediği durumda atama yoluyla, aşağıda belirtilen sayılarda çalışan temsilcisini görevlendirir.
• İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz.

Çalışan olarak bu haklarınızı her zaman talep etme hakkına sahipsiniz. 

Çalışanların da iş sağlığı ve güvenliği hususunda hakları kadar yerine getirmesi gereken yükümlülükleri de bulunmaktadır. Bu yükümlülükleri yerine getirmemeniz halinde de İşveren'in talep ve yaptırım hakları gündeme gelmektedir. Sağlıklı bir iş ortamını, çalışanın bedensel ve manevi bütünlüğünün korunmasını talep hakkı Anayasal bir hak olması yanında, bu ortamın yaratılmasındaki çalışan olarak yükümlülüklerin de ihmal edilmemesi gerekir. 

• Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle,
• İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemekle,
• Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumakla,
• İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermekle,
• Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmakla,
• Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmakla, yükümlüdürler.

İş Sağlığı ve Güvenliği kurallarına İşverenin uymaması halinde çalışanın; çalışanın uymaması halinde ise işverenin iş akdini sonlandırma hakkı olduğunu unutmamak gerekir. Ancak bu hakkın İş Kanununa uygun olarak ve dikkatlice kullanılmasını tavsiye ederiz.

Çalışanlar için İş Sağlığı ve Güvenliği Düzenlemeleri Nelerdir?

6331 sayılı İŞ Sağlığı ve Güvenliği Kanunu; 

• Memur, işçi, serbest çalışan ayrımı yapmaksızın bütün çalışanlara,
• Kanuni istisnalar dışında kalan bütün işyerlerinde, faaliyet konusuna ve sektörüne bakılmaksızın,
• İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve işyeri sağlık, güvenlik koşullarının iyileştirilmesi zorunluluğu getirmiştir. 

İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin tam olarak sağlanması, çalışanların ve doğal olarak işyerinin iş kazası meslek hastalığı riskinin tamamen ortadan kaldırılması açısından hayati önem taşımaktadır.

İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasında sorumluluk yasa koyucu tarafından; İşveren ve çalışanlara hem bir hak hem bir yükümlülük olarak getirilmiştir.

Çalışanlara İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili başlıca;

• Çalışmalara katılması,
• Eğitimleri alması
• Çalışmaları izlemesi,
• Tekliflerde bulunması,
• Gerektiğinde çalışmaktan kaçınması hak ve yükümlülükleri getirilmektedir.

İş sağlığı güvenliği hizmetleri; İş sağlığı ve güvenliği profesyonelleri olarak adlandırılan;

• İşyeri tehlike sınıfına uygun iş güvenliği uzmanları,
• İşyeri hekimleri ve
• Diğer sağlık personeli,

tarafından birlikte yerine getirilmektedir.

İşverenler, iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerini yerine getirmek için;

• İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere, gerekli donanım ve personele sahip olan işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurabilecekleri gibi,
• Bu hizmeti kısa adı OSGB olan ve işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen Ortak Sağlık ve Güvenlik Biriminden de satın alabilirler.

İşverenlerin İş Sağlığı ve Güvenliği Konusunda Yükümlülükleri

İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup;

• Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirlerin alınması,
• -Organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması,
• -Sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.
• İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.
• Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.  
• Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.
• Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.
• İşyerinin değişik bölümlerindeki riskler ve çalışan sayılarını göz önünde bulundurarak dengeli dağılıma özen göstermek kaydıyla, çalışanlar arasında yapılacak seçim veya seçimle belirlenemediği durumda atama yoluyla, aşağıda belirtilen sayılarda çalışan temsilcisini görevlendirir.
• İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz.

Çalışanların da iş sağlığı ve güvenliği hususunda, hakları kadar, yerine getirmesi gereken yükümlülükleri de bulunmaktadır.

• Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle,
•  İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemekle,
• Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumakla,
• İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermekle,
• Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmakla,
• Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmakla, yükümlüdürler.

Mevzuat

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu

Kapsam ve istisnalar 

MADDE 2 – (1) Bu Kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır. 

(2) Ancak aşağıda belirtilen faaliyetler ve kişiler hakkında bu Kanun hükümleri uygulanmaz: 

a) Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerindekiler hariç Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının faaliyetleri. 

b) Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri. 

c) Ev hizmetleri. 

ç) Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar. 

d) Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında yapılan işyurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme faaliyetleri. 

e) (Ek: 10/9/2014-6552/15 md.; İptal: Anayasa Mahkemesi’nin 14/5/2015 tarihli ve E.: 2014/177, K.: 2015/49 sayılı Kararı ile.)

İşverenin genel yükümlülüğü 

MADDE 4 – (1) İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; 

a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. 

b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. 

c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. 

ç) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır. 

d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır. 

(2) İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. 

(3) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını etkilemez. 

(4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz.

Çalışanların yükümlülükleri 

MADDE 19 – (1) Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür. 

(2) Çalışanların, işveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yükümlülükleri şunlardır: 

a) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek. 

b) Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak. 

c) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermek. 

ç) Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak. 

d) Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak.